Eva Besnyo, η μεγάλη κυρία της Ολλανδικής φωτογραφίας

«Ήρθα στο Βερολίνο καθώς τα φώτα άναβαν. Αυτή ήταν στην πραγματικότητα και η πιο σημαντική χρονιά στη ζωή μου»

Eva Besnyo

Φωτογράφος και δημοσιογράφος η Éva Besnyő ήταν μια ξεχωριστή εκπρόσωπος της νεωτερικότητας στην Ευρωπαική Τέχνη. Γεννήθηκε τον Απρίλιο του 1910 από εύπορη οικογένεια στη Βουδαπέστη της Ουγγαρίας. Μεγάλωσε σε μια φιλελεύθερη και προοδευτική εβραϊκή οικογένεια. Ο πατέρας της, ο Bela Blumengrund, δικηγόρος του ουγγρικού φεμινιστικού γυναικείου κινήματος, προβλέποντας την αλλαγή του πολιτικού σκηνικού και τις διώξεις κατά των Εβραίων αλλάζει το όνομα της οικογένειας σε Besnyő.

Με δώρο του πατέρα της μια νέα Rolleiflex, την οποία θα συνέχιζε να χρησιμοποιεί για τα επόμενα 40 χρόνια, η Éva μπήκε στο στούντιο του πρωτοπόρου φωτογράφου József Pécsi, ο οποίος παρά τις συγκρούσεις με το συντηρητικό πολιτικό καθεστώς της Ουγγαρίας διατηρούσε ακόμη το δικό του στούντιο. Το στούντιο του Pécsi χρησίμευσε ως σημαντικός τόπος συνάντησης τότε για τους φοιτητές των Τεχνών και φωτογραφίας, αλλά και για τους μελλοντικούς καλλιτέχνες των δεκαετιών του 1920 και του 1930, μεταξύ των οποίων ο György Kepes και ο παιδικός φίλος της Besnyő, Robert Capa.

Συμμετείχε τότε στην έκθεση «Βιβλίο και διαφήμιση» στο Μουσείο Τεχνών και Χειροτεχνίας της Βουδαπέστης, μαζί με άλλους μαθητευόμενους του Pécsi. Την ίδια εποχή η εικοσάχρονη πλέον Besnyő δραπετεύει από τον ασφυκτικό φασιστικό καθεστώς της Ουγγαρίας για το Βερολίνο.

Απόδραση στο Βερολίνο

Τον Σεπτέμβριο του 1930, η Besnyő συναντήθηκε με τους συμπατριώτες της György Kepes και László Moholy-Nagy στο Βερολίνο. Μέσα σε ένα μήνα βρήκε δουλειά στο διαφημιστικό στούντιο του René Ahrlé και αργότερα εργάστηκε με τον Peter Weller ως βοηθός φωτογράφου.

Τους πρώτους μήνες στο Βερολίνο, η Besnyő συμμετείχε με τον Kepes και με άλλους πρωτοπόρους καλλιτέχνες, σε πολιτικές συγκεντρώσεις για τη δύσκολη εποχή που ερχόταν και αναρωτιόντουσαν όλοι αν η τέχνη μπορεί να δεσμευτεί και να στηρήξει τα αριστερά κινήματα. Από αυτό το πολιτικό κύκλο η Besnyő έμαθε και ενστερνίστηκε τα στοιχεία του ρωσικού Κονστρουκτιβισμού και της φιλοσοφίας της "Νέας Φωτογραφίας" του Moholy-Nagy.

Το 1931 νοίκιασε ένα στούντιο με σκοτεινό θάλαμο στην Nachodstrasse 25 και άρχισε να δραστηριοποιείται μόνη της ως φωτογράφος, ενώ την ίδια χρονιά συμμετείχε στην Έκθεση Μοντέρνας Φωτογραφίας στο Λονδίνο.

Η ζωή στην Ολλανδία

Η παραμονή της Besnyő στο Βερολίνο διακόπηκε λόγω της ανόδου του ναζισμού γεγονός που την ώθησε να εγκαταλείψει την αγαπημένη της Γερμανία για τις Κάτω Χώρες. Μετακόμισε στην Ολλανδία μαζί με τον νεαρό σκηνοθέτη John Fernhout όπου έλαβε μεγάλη στήρηξη από το κύκλο της μητέρας του Fernhout, όπως του ζωγράφου Charley Toorop, του σκηνοθέτη Joris Ivens και του σχεδιαστή Gerrit Rietveld. Στην Ολλανδία ξεκίνησε ένα σημαντικό έργο φωτογραφικής τεκμηρίωσης του κύκλου του κινήματος "De Stijl" που περιελάμβανε, ζωγράφους, σκηνοθέτες και αρχιτέκτονες. Η Besnyő προώθησε ενεργά τη δουλειά της διοργανώνοντας την πρώτη της ατομική έκθεση το 1933 στο φημισμένο Kunstzaal Van Lier στο Άμστερνταμ, που ιδρύθηκε το 1927.

Μετά την επιτυχία της πρώτης ατομικής της έκθεσης, ο μοντέρνος τρόπος της ματιάς της την έκανε περιζήτητη φωτογράφο υψηλού κύρους. Η Besnyő ανήκε στην πρωτοπορία των Ολλανδών φωτογράφων, μαζί με τους παλαιότερους Piet Zwart και Paul Schuitema, και τους συγχρόνους της Cas Oorthuys, Carel Blazer και Emmy Andriesse. Η Besnyő επισκέφθηκε την πατρίδα της την Ουγγαρία αρκετές φορές κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1930. Οι εικόνες της από εκείνη την εποχή περιλαμβάνουν πολλές από τις εμβληματικές φωτογραφίες της με κοινωνικά θέματα.

Στο τέλος της δεκαετίας του 1930 το έργο της γινόταν όλο και πιο πολιτικό. 'Ελαβε παραγγελίες από αρχιτέκτονες της ομάδας «de 8 group» για αρχιτεκτονικές φωτογραφίες τις οποίες αποτύπωσε με το "Νέο Όραμα", τη "Νέα Αντικειμενικότητα" της Φωτογραφίας. Μετά το δημοσιογραφικό διάταγμα του Μαΐου 1941, η Eva δεν μπορούσε πλέον να δημοσιεύει τη δουλειά της με το δικό της όνομα. 'Ετσι οι φωτογραφίες της εμφανίζονταν πλέον σε περιοδικά με το νέο όνομά της Wim Brusse.

Στα μεταπολεμικά χρόνια οι φωτογραφίες της κινήθηκαν στον νεορεαλισμό. Εκείνη τη περίοδο την ανακαλύπτει και ο Edward Steichen του ΜοΜΑ και την εντάσει στη παγκόσμια περιοδεύουσα έκθεση "The Family of Man" (1955).

Τη δεκαετία του 1970 η Besnyo ακολουθεί το ολλανδικό προοδευτικό φεμινιστικό κίνημα "Dolle Mina", συμμετέχοντας, όχι μόνο ως φωτογράφος αλλά και ως μέλος στις παραστάσεις δρόμου που αναμειγνύουν χιούμορ και πρόκληση σε μια εορταστική ατμόσφαιρα.

Η Κληρονομιά της Éva Besnyő

Η Besnyő ανακάλυψε από νωρίς τις δυνατότητες της φωτογραφίας ως μέσο ελευθερίας και ανεξαρτησίας. Μέλος της γενιάς των γυναικών που ασχολήθηκαν με τη φωτογραφία μεταξύ 1920-1940 και καθιερώνοντας τον εαυτό της ως επαγγελματία φωτογράφο, απέκτησε την οικονομική ανεξαρτησία που της επέτρεψε να επιλέξει τον δικό της τρόπο ζωής και να εξερευνήσει όλα τα διαφορετικά πεδία στα οποία άνοιγε η φωτογραφία στην εποχή της. Στην Ουγγαρία ασχολείται πολύ με το φωτορεπορτάζ, το οποίο είχε ως στόχο να διερευνήσει και να καταγράψει κοινωνικά ζητήματα όπως την ανεργία και τη διαβίωση των φτωχών παιδιών κατά την περίοδο μεταξύ των δύο παγκοσμίων πολέμων.

Στη δεύτερη πατρίδα της, την Ολλανδία, έγινε γνωστή για την αρχιτεκτονική της φωτογραφία και για τη καταγραφή των διαδηλώσεων στους δρόμους της δεκαετίας του 1970 του Φεμινιστικού κινήματος "Dolle Mina".

«Το οπτικό σημείο είναι μια συλλογή αντικειμένων στα οποία κατευθύνεται το μάτι και τα οποία στηρίζονται μεταξύ τους με μια ορισμένη σχέση».

Virilio Paul. "Η μηχανή της όρασης"

Η Besnyö αλλάζει τη συλλογή των αντικειμένων προς τα οποία κατευθύνεται το μάτι, καθώς αλλάζει επίσης την απόσταση και την αίσθηση των αντικειμένων πάνω στα οποία στηρίζεται το μάτι.

Παρατηρήστε πως στις περισσότερες φωτογραφίες της οι άνθρωποι έχουν όλοι την πλάτη τους γυρισμένη στη φωτογραφική μηχανή ή κοιτάζουν μακριά από το όργανο της αντικειμενοποίησης δηλ. τη κάμερα ή κοιτάζουν προς τα κάτω. Ακόμη και στα αυτοπορτρέτα της Besnyö - στη μία με φουντωτά μαλλιά και φούστα και στην άλλη άγρια με ανακατεμένα μαλλιά - αποφεύγει το βλέμμα της φωτογραφικής μηχανής. Όπως και στα περισσότερα από τα θέματά της, παραμένει δύσκολο να την εντοπίσει κανείς. Αυτό που κάνει τόσο καλά η Besnyö είναι ότι κατασκευάζει μια μυθολογία της πόλης, μια μυθολογία της ζωής. «Από τη πειραματική φωτογραφία μέχρι το φωτορεπορτάζ, από σκηνές δρόμου μέχρι τα πορτρέτα και από τη Νέα Αρχιτεκτονική μέχρι τα επακόλουθα του αεροπορικού βομβαρδισμού του Ρότερνταμ, τον Ιούλιο του 1940, η Besnyö εξερεύνησε τα πολλά και διαφορετικά πεδία που άνοιγε η φωτογραφία.

Τα διάφορα έργα της καθιστούν δύσκολο τον χαρακτηρισμό της... φαίνεται να μην έχει κάποιο χαρακτηριστικό έργο, γεγονός που αποτελεί και ένα από τα πλεονεκτήματά της. Εκεί που νομίζεις ότι την έχεις καταλάβει σου ξεγλιστράει μέσα από τα χέρια».

Η καθοριστική επιρροή στο έργο της Besnyö ήταν η "Νέα 'Οραση" του Låslø Moholy-Nagy, ο όρος που επινόησε ο ίδιος : ότι η φωτογραφία πρέπει να δώσει στο θεατή το τρόπο να δει τον κόσμο με διαφορετική ματιά. Το 1930, σε ηλικία 20 ετών, μετακόμισε στο Βερολίνο, αντί για το Παρίσι, όπου είχαν πάει τότε άλλοι Ούγγροι φωτογράφοι όπως ο Andre Kertesz και ο Brassaï.

Σύμφωνα με την ίδια : «η γερμανική πλευρά με ενδιέφερε για τη Νέα της ματιά. Το Παρίσι ήταν τότε η ρομαντική, παλιομοδίτικη τάση. Ο δεύτερος λόγος ήταν ο Gyørgy Kepes, ο οποίος ήταν καλός μου φίλος και βοηθός του Moholy».

Ο Gyørgy Kepes ήταν αυτός που είπε στην Besnyö: «Αν θέλεις να γίνεις φωτογράφος, πρέπει να πας στο Βερολίνο». Από αυτή τη σχέση και τον κύκλο γύρω από τον Moholy-Nagy η Besnyö έμαθε για τον ρωσικό Κονστρουκτιβισμό και τη διαγώνιο, που άρχισε να ενσωματώνει στις φωτογραφίες της.

πηγή: John Yau. «Something Special About Her, Eva Besnyö at the Jeu de Paume»

Η Κοινωνική φωτογραφία

Στη Σχολή Εργατών στο Βερολίνο, η Eva Besnyö εκπαιδεύτικε στα πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα της εποχής. Στον κύκλο των φίλων της που συγκεντρώνονταν γύρω από τον Ούγγρο συνάδελφό της György Kepes, συζητούσε με πάθος για τον ρόλο των εργατικών κινημάτων. Στο Βερολίνο, όπως και νωρίτερα στη Βουδαπέστη, η Eva Besnyö πήγε με τη φωτογραφική της μηχανή στους κυριότερους τόπους εργασίας, φωτογραφίζοντας ανθρώπους του μόχθου που εργάζονταν σκληρά, όπως τους λιμενεργάτες στο Spree, τους ανθρακωρύχους, τους οικοδόμους σκαρφαλωμένους σε σκάλες στο κέντρο της πόλης, τους εργάτες στην Alexanderplatz, όπου γύρω στο 1930 ήταν και το μεγαλύτερο κατασκευαστικό εργοτάξιο στην Ευρώπη.

Στην Ουγγαρία, όπου επέστρεφε κατά καιρούς από το Βερολίνο, πραγματοποίησε ένα εξαιρετικό ντοκιμαντέρ για τους κατοίκους του Kiserdö, στα προάστια της Βουδαπέστης.

Το "Νέο όραμα" στην Αρχιτεκτονική

Το 1933 η έκθεση που αφιέρωσε το Kunstzaal van Lier στην Eva Besnyö, μόλις ένα χρόνο μετά την άφιξή της στο Άμστερνταμ, προκάλεσε τον ενθουσιασμό πολλών αρχιτεκτόνων. Κυρίως μέλη της ομάδας "de 8" στο Άμστερνταμ και της ριζοσπαστικής αφηρημένης κολεκτίβας "Opbouw" στο Ρότερνταμ, διέκριναν στις εικόνες της - οι οποίες τόνιζαν τη λειτουργική πλευρά των αντικειμένων, τη δομή και την υφή τους - τη πιο κατάλληλη προσέγγιση για την εξήγηση των κτιρίων τους.

Εφοδιασμένη με μια φωτογραφική μηχανή Linhof 9 x 12 που αποκτήθηκε ειδικά για το σκοπό αυτό, η Eva Besnyö πήγε σε εργοτάξια και φωτογράφισε δημόσια και ιδιωτικά κτίρια, ιδίως τα στούντιο του ολλανδικού ραδιοφωνικού σταθμού AVRO στο Hilversum, τον κινηματογράφο Cineac στο Άμστερνταμ και ένα εξοχικό σπίτι στο Groet, στα βόρεια της χώρας. Τη δεκαετία του 1930 η Eva Besnyö έβγαζε τότε το μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματός της από την αρχιτεκτονική φωτογραφία.

Κοντά στο Μπέργκεν, βόρεια του Άμστερνταμ, η Charley Toorop, ζωγράφος και μητέρα του άνδρα της σκηνοθέτη John Fernhout, τον οποίο η Eva είχε παντρευτεί το 1933, παραχώρησε πολλές φορές το σπίτι και το ατελιέ της στην οικογένεια της Besnyo για τις διακοπές τους.

Σε αυτό το υπέροχο τοπίο η Besnyö επέστρεψε σε μια ελεύθερη φωτογραφική ματιά, με θέα τις απέραντες παραλίες με τη λευκή άμμο, τις μαύρες σιλουέτες και τους παλιούς ανεμόμυλους.

Η καταστροφή του Ρότερνταμ

Τον Ιούλιο του 1940, η Eva Besnyö φωτογράφισε την παλιά πόλη του Ρότερνταμ που καταστράφηκε από τους βομβαρδισμούς της γερμανικής πολεμικής αεροπορίας. Μακριά από το κλασικό φωτορεπορτάζ, οι εικόνες αυτές των ερειπίων και της καταστροφής αποτελούν σήμερα τεκμήρια και μαρτυρίες της σύγχρονης Ευρωπαϊκής Ιστορίας.

Το κίνημα "Dolle Mina"

Μητέρα δύο παιδιών η Besnyo συνδέεται με το ολλανδικό γυναικείο προοδευτικό φεμινιστικό κίνημα «Dolle Mina» κατά τη δεκαετία του '70, καταγράφοντας τις διαδηλώσεις και τις πορείες στους δρόμους της Ολλανδίας. Το Dolle Mina στοχεύει να αλλάξει την κοινωνία, ώστε να προσφέρει ίσες ευκαιρίες σε όλους, ανεξαρτήτως φύλου. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω του κοινωνικού αγώνα, της ευαισθητοποίησης και αλλαγής της νοοτροπίας.

Τα αιτήματα του Dolle Mina

Ίση αμοιβή για ίση εργασία

Περισσότερη και βελτιωμένη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση

Το δικαίωμα στην αντισύλληψη

Ισότητα στην ανατροφή κοριτσιών και αγοριών

Διεύρυνση του αριθμού των κέντρων παιδικής μέριμνας: ημερήσια φροντίδα, ομάδες παιχνιδιού, εξωσχολική φροντίδα

Ασφαλείς παιδικές χαρές

Κανένας υποδεέστερος ρόλος για τις νοικοκυρές

Δυνατότητες εργασίας για παντρεμένες γυναίκες

Δημόσιες τουαλέτες για γυναίκες

Όλα τα σχολεία και τα εκπαιδευτικά ιδρύματα να είναι ανοιχτά στις γυναίκες

Βελτίωση και εκδημοκρατισμός της εκπαίδευσης