"το να φτάσεις μέχρι το μέτριο στη φωτογραφία είναι το μόνο εύκολο με τε σημερινά μέσα. Το δύσκολο και ωραίο είναι να προσπεράσεις αυτό το μέτριο προς τα πανω. Δυστυχώς σήμερα οι πιο καλοί μας φωτογράφοι το γυρίσανε στον επαγγελματισμό και τον εύκολο πλουτισμό. 'Ισως να έχουν δίκαιο, ίσως και όχι. Πάντως εγώ και λίγοι ακόμα φίλοι μου κρατάμε και θα κρατάμε τη φωτογραφία στο ύψος που της ταιριάζει"
Σπύρος Μελετζής
Μια συζήτητη μεταξύ του Σπύρου Μελετζή και του Γιάννη Βανίδη του περιοδικού "Φωτογραφία" το 1978, με την ευκαιρία της έκθεσης του Μελετζή που έγινε την ίδια χρονιά στη γκαλερί Πανσέληνος.
- Φιλικός σ' όποιον τόν πλησιάζει, μέ μιά τεράστια μνήμη γιά τα περασμένα, δημιουργεί άμέσως γύρω του μιά οίκειότητα πού ύποχρεώνει. Μιλήσαμε τουλάχιστον τρεις ώρες, γιά τήν φωτογραφία, γιά τούς φωτογράφους, γιά τήν Άντίσταση, γιά τά χρόνια πρίν άπό τόν πόλεμο, γιά τά πρώτα βήματά του στήν φωτογραφία. Τούτο δώ τό σημείωμα, άμεσο καί πρόχειρο, όπως ήταν καί ή κουβέντα μας, δέν έχει σκοπό νά άξιολογήσει τήν δουλειά τού Μελετζή. 'Εχει δυό άλλους στόχους. Πρώτο, νά τιμήσει τόν άνθρωπο καί τόν καλλιτέχνη πού ύπηρετεί τήν Τέχνη τής φωτογραφίας γιά πάνω άπό πέντε δεκαετίες καί δεύτερο, χρησιμοποιώντας τό γεγονός πώς ό Μελετζής είναι όλόκληρο Ιστορικό άρχείο γιά τήν φωτογραφία στήν 'Ελλάδα, νά κοινοποιήσει, σ' όλους όσους ενδιαφέρονται γιά τήν Ιστορία της, τήν συζήτηση πού έγινε άνάμεσά μας γιά τίς πρώτες ρίζες τής φωτογραφίας στόν τόπο μας.
- Πάντα σύμφωνα μέ τήν μαρτυρία τού Μελετζή ή πρωτοπορία τής καλλιτεχνικής φωτογραφίας στήν Ελλάδα άνήκει στό Βορρά. Μιλάμε γιά τήν έποχή τής δεκαετίας μετά τό 1930. Στίς Σέρρες υπήρχε ό Πένας, στήν Δράμα ό Νικολέρης καί στήν Αλεξανδρούπολη ό Παναγιώτου. Στήν θεσσαλονίκη ό Λιόντας καί ό Μαυρίδης. 'Ολοι δουλεύανε μέσα σέ στούντιο. Βέβαια όταν μιλάμε γιά στούντιο τού 1930, μήν πάει ό νούς σας σέ έγχρωμα ριντώ, σέ άσπρες όμπρέλες μέ ήλεκτρονικά φλάς, καί κάθε είδους προβολείς. Τά στούντιο έκείνης τής έποχής βρίσκονταν κατά κανόνα στόν τελευταίο όροφο τού κτιρίου πού στεγαζότανε. 'Ενας τουλάχιστον τοίχος τους έπρεπε νά είναι άνοιχτός στό φώς καί καλυμένος μέ γυαλί, γιατί δέν ύπήρχε τότε τεχνητό φώς, ούτε τά σημερινά εύαίσθητα φίλμς. Τόν ρόλο τών προβολέων τότε, τόν παίζανε μεγάλοι καθρέφτες πού μετακινούνταν σέ ροδάκια καί έρριχναν τό φώς τής μέρας έκεί πού ήθελε ο φωτογράφος.
- Οί πρωτοπόροι μας τότε δουλεύανε κατά κανόνα μέ μεγάλες μηχανές καί χρησιμοποιούσανε γιά άρνητικό λήψεως γυάλινες πλάκες. 'Οπως καταλαβαίνετε οί χρόνοι έκθέσεως τότε ήταν άρκετά μεγάλοι, τά μοντέλα δύσκολα καί οί πιθανότητες έπιτυχίας έλάχιστες. Παρ' όλα αυτά, έκείνοι οί φανατικοί, χωρίς φωτόμετρα, χωρίς φλάς, χωρίς φακούς μέ μεγάλη άκρίβεια, έπέμεναν καί ή έπιμονή τους έκανε θαύματα. Άλλά άς γυρίσουμε στά όνοματα πού είπαμε πιό πάνω.
- 'Ολοι είχαν σάν άντικείμενο τής Τέχνης τους τό πορτραίτο. Άπό αυτούς οί Νικολέρης, Πένας καί ιδιαιτέρα ό Μαυρίδης, δέν ήταν καθόλου αύτοδίδακτοι όπως πολλοί έκείνης τής γενιάς. Σπουδάσανε φωτογραφία στή Βιέννη. Στήν παραπάνω όμάδα θά πρέπει νά άναφέρουμε, μιά έξαίρεση πού άφορά τήν θεματογραφία τής δουλειάς τους. Ο Πένας ήταν ό μόνος πού έκανε συνθέσεις μέ ύπαιθρο. Άς έγκαταλείψουμε όμως τήν Θράκη καί τήν Μακεδονία καί άς πάμε στήν 'Ηπειρο όπου βρίσκουμε έναν καί μοναδικό φωτογράφο έγκατεστημένο στά Γιάννενα, μέ ιδιαίτερες έπιδόσεις στό ύπαιθρο. Οί φωτογραφίες του μάλιστα τής λίμνης τών 'Ιωαννίνων μένουν αξεπέραστες άκόμα καί σήμερα. Είναι ό Βασίλης Κουτσαβέλης. Στά Γιάννενα έκείνη τήν έποχή υπάρχει καί ό Πανταζής, πού όμως πρίν γίνει φωτογράφος πορτραιτίστας ήταν ζωγράφος μέ σπουδές στό Παρίσι όπου έμαθε καί τήν φωτογραφία.
- Σε αύτό τό σημείο θά πρέπει νά έπισημάνω πώς είναι μεγάλος ό αριθμός τών ζωγράφων πού γοητεύτηκαν άπό τήν φωτογραφία, όχι μόνο στή χώρα μας άλλά καί στόν ύπόλοιπο κόσμο. Καί τό φαινόμενο αύτό εξακολουθεί νά παρατηρείται καί σήμερα, ίσως καί μέ μιά μεγαλύτερη συχνότητα. Στή συνέχεια θά δείτε πόσοι άπό τούς φωτογράφους τής γενιάς τού '30 ύπήρξαν πρώτα ζωγράφοι μέ άξιόλογες σπουδές καί έπιδόσεις. Περνάμε στή Θεσσαλία. Στή Λάρισα ύπήρχε ένας βράχος ο Τλούπας. Γνωστός σ' όλους όσους ασχολούνται μέ τήν φωτογραφία, θά τόν συναντήσουμε καί πιό κάτω. Τελευταία στήν Πάτρα ύπήρξε ό Άζαρίδης πού στήν άρχή ύπήρξε ζωγράφος. Σε ένα ταξίδι του στήν Καλαμάτα τό 1930 ό Μελετζής θυμάται πως συνάντησε μιά φωτογραφική μηχανή θηρίο. Οι διαστάσεις του καρέ της ήταν 50χ70 έκ. 'Από τήν Πελοπόνησο πάμε στά νησιά.
- Η Κέρκυρα είχε τόν Μπόρα και ή Σύρα τον Κόκκινο. Πρέπει νά σημειώσω πάλι έδώ πώς όλες αύτές οί πληροφορίες πού μάς δίνει έδώ ό Μελετζής είναι άπό πρώτο χέρι καί άπό ταξίδια πού ό ίδιος έκανε έκείνη τήν έποχή σ' όλη τήν Ελλάδα γιά νά έρευνήσει τό έπίπεδο της φωτογραφίας στόν τόπο μας καί φυσικά νά φωτογραφίσει τόν ελληνικό χώρο. Καί φτάνουμε στην 'Αθήνα. Πάνος Γεραλής, Γιώργος Μπούκας, Νίκος Ζωγράφος καί ή Νέλλυ. 'Ονόματα πού θυμάται πιο έντονα ό Μελετζής ξεχνώντας νά προσθέσει καί τό δικό του. Ο Μπούκας ύπήρξε δάσκαλός του, πορτραιτίστας πού ή γραμμή του μένει άξεπέραστη άκόμα καί σήμερα. Ο Γεραλής άσχολήθηκε καί μέ τό ύπαιθρο καί μέ τό πορτραίτο πού τό έφτασε σέ καταπληκτική τελειότητα πλαστικότητας. Άκόμα ή Νέλλυ καί ό Ζωγράφος δημιούργησαν άξιολογότατο έργο. 'Ολοι οί παραπάνω υπήρξαν πρώτα ζωγράφοι καί στή συνέχεια άσχολήθηκαν σοβαρά μέ τήν φωτογραφία όπου καί διέπρεψαν.
- Εδώ τελειώνει ή ξενάγηση στήν φωτογραφική δεκαετία του '30 μέ όδηγό μας τόν Μελετζή χωρίς νά μου τό πει ό ίδιος, άλλά όπως καί σεις θά έχετε καταλάβει, άνάμεσα σ' όλους πού άναφέρθηκαν υπάρχει μιά έξίσου τιμητική θέση στήν ιστορία τής φωτογραφίας τού τόπου μας γιά τόν ίδιο τόν Μελετζή. Σεμνός, όπως είναι, δυσκολεύτηκα νά τού άποσπάσω μιά άπάντηση στό: άνάμεσα σέ ποιούς τοποθετεί τόν έαυτό του άπό κείνη τήν έποχή μέχρι σήμερα. Είπε πώς αν κάπου θά ήθελε νά τόν κατατάξουμε, ή θέση του θά ήταν άνάμεσα στόν Τλούπα καί τόν Μπαλάφα πού έκτιμά πιό πολύ σάν άνθρώπους καί καλλιτέχνες. Καί ή άπάντηση στήν τελευταία έρώτησή μου: ποιούς έρασιτέχνες εκτιμά σήμερα; Ηταν: τόν Τζίφα, τόν Φραντζή, τόν Οίκονομίδη, τόν Κουτουλάκη καί τόν Πάτμιο.
- Καί σάν φινάλε στήν τρίωρη συζήτησή μας, πού έκτός άπό τίς ιστορικές πληροφορίες συζητήσαμε κι άλλα πολλά πού δέν χωράνε έδώ ό Μελετζής είπε: "τό νά φτάσεις μέχρι τό μέτριο στήν φωτογραφία είναι τό μόνο εύκολο μέ τά σημερινά μέσα. Τό δύσκολο καί ωραίο είναι νά προσπεράσεις αύτό τό μέτριο πρός τά πάνω. Δυστυχώς σήμερα οί πιό καλοί μας φωτογράφοι τό γυρίσανε στόν έπαγγελματισμό καί τόν εύκολο πλουτισμό. 'Ισως νά έχουν δίκαιο, ίσως καί όχι. Πάντως, έγώ καί λίγοι άκόμα φίλοι μου κρατάμε καί θά κρατάμε τήν φωτογραφία στό ύψος πού τής ταιριάζει".
Γιάννης Βανίδης, 1978
δείτε εδώ το μεγάλο αφιέρωμα του aspromavro
στο Σπύρο Μελετζή το φωτογράφο της Αντίστασης
